مقایسه تصویرسازی علمی نسخه الحشایش آستان قدس رضوی با تصاویر عینی گیاهان دارویی

در طول دوران خلفای عباسی، جهان اسلام تبدیل به قطب دانش، پژوهش و روشنفکری گردید و شهر بغداد در دوران خلفای عباسی، به اوج پیشرفت و شکوفایی خود رسید. در این دوره دعوت دانشمندان و محقیقین به بغداد، گردآوری و برگرداندن کتابهای خطی از زبان سریانی، یونانی و پهلوی به عربی صورت گرفت. آنچه در قرون اولیه اسلامی قابل مشاهده است رشد تصویرسازی علمی در مناطق اسلامیست که دلیل آن را می توان با علاقه مسلمانان به متون علمی مرتبط دانست. مسلمانان صدر اسلام از طریق ترجمه متون علمی تمدن‌های مغلوب و همسایه به منبعی عظیم از متون علمی دست یافتند که این متون نیازمند تصاویری بود تا مخاطب تشنه علم را سیراب کند. در " تصویرسازی علمی"،آنچنان که از عنوانش برمی‌آید؛ مطالب نا آشنا و پیچیده علمی، از طریق تصاویر برای مخاطب قابل فهم می‌گردد. هنرمند در این نوع از تصویرسازی ضمن اشراف نسبی بر متن علمی نیم نگاهی نیز بر جذابیت صوری کتاب داشته تا اشتیاق مخاطب را برای مطالعه افزون کند؛ هر چند شاخصه اصلی در این نوع از تصویرسازی، میزان ارادت تصویرساز به متن علمی است. هدف مقاله، بررسی، مطالعه و مقایسه تصاویر گیاهان دارویی نسخه الحشایش (نسخۀ محفوظ درگنجینه آستان قدس) با تصاویر واقعی این گیاهان است. سوال‌های اصلی تحقیق عبارتند از: 1- تصاویر ترسیم‌شده در نسخه الحشایش آستان قدس رضوی چقدر با واقعیت عینی تطابق دارد؟ 2- رابطه متن (توصیف تصویری گیاه) و تصویرسازی در نسخه الحشایش چگونه است؟ این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای و روجوع به تصاویر عینی گیاهان دارویی صورت گرفته است. نگارنده گان از طریق مطالعه تطبیقی نسخه‌ها در کنار توصیف و تحلیل تاریخی تصاویر به نتایج تحقیق دست یافته‌اند. پژوهش نشان می‌دهد: که تصویرگر نسخۀ الحشایش آستان قدس رضوی در تصویرسازی گیاهان ناآشنا، بدون آنکه از روی طبیعت الگو برداری کند، به کمک تخیل خود از روی اوصاف گیاهان و یا به تقلید از کار پیشینیان اقدام به تصویرسازی کرده است. هدف اصلی تصویرساز، زیباسازی و آرایش ترجمه‌ها و متون خشک و گاهی نامفهوم بوده تا نشان دادن تصویر واقعی گیاهان.